حرکت مکانیکی گرامافون در این دوره اختراع شد که موقعیت مهمی در تاریخ فناوری اطلاعات داشت و آغاز گر شکل های نوین حافظه مکانیکی بود. دوره بین سال های ۱۸۷۰ و ۱۹۰۰ به عنوان دوره الکترومکانیکی فناوری اطلاعات شناخته شده است که در آن یک تغییر الکترونیکی با ابزار حرکت مکانیکی پردازش اطلاعات توسعه پیدا کرد. از مهم ترین این ابزارها ماشین های تحریر ، ماشین های تکثیر و ماشین حساب های جدولی بودند که در حدود سال ۱۹۰۰ توسعه داده شدند و در تاریخ فناوری اطلاعات به عنوان سرآغاز رایانه های نوین شناخته شدند (در حقیقت ، شرکت شکل یافته به وسیله IBM شناخته شد). پیدایش مخترع ماشین های تجاری سرانجام در سال ۱۹۲۴ به نام صنایع الکترونیکی در حدود سال ۱۹۰۰ ، در توسعه بخش عمده ای از پیشرفت های فناوری اطلاعات تأثیر زیادی داشت .

مهم ترین این موارد اختراع AM در دهه ۱۹۲۰ ، رادار و تلویزیون در دهه ۱۹۳۰ و رایانه الکترونیکی در دهه ۱۹۴۰ بود . توسعه اولین اهداف کلی رایانه الکترونیکی ENTAC در سال ۱۹۴۶ کامل شده بود و UNIVAC در سال ۱۹۵۱ برای فروش آماده گردید. تحول الکترونیکی در زمینه اهداف رشد فناوری اطلاعات بعد از جنگ جهانی دوم با اختراع ترانزیستور در سال ۱۹۴۷ آغاز شد و به دنبال آن ، ترکیب مدارها در سال ۱۹۵۷ توسعه یافت ، پس از آن رایانه ای که به « نسل دوم » معروف بود در اواخر دهه ۱۹۵۰ پدید و سپس یارانه های کوچک در اواسط دهه ۱۹۶۰ عرضه شد . شاید حادثه ای که بزرگ ترین تأثیر را بر فناوری اطلاعات امروزی داشت ، اختراع ریز پردازنده های در سال ۱۹۷۱ بود که به وسیله اولین ریز پردازنده های تجاری در سال ۱۹۷۵ توسعه یافت.

به موازات پیشرفت در محاسبات ، سیستم های اصلی انتقال اطلاعات عرضه مـی شدند . از دهه ۱۹۴۰ میکروموج به عنوان اولین جایگزین کابل محوری برای اطلاع رسانی فاصله های طولانی پدید آمد. سیستـم های ارتباطـی ماهواره ای از دهه ۱۹۵۰ برای ترافیک تلفن بین المللی و انتقال موفق اطلاعات به وسیله فیبر نوری در دهه ۱۹۷۰ گسترش پیدا کرد . دهه ۱۹۸۰ آغازی برای ابزار فرعی بسیار پیشرفته برای انتقال اطلاعات همچون پست تصویری تلکس و مودم بود . صنعت فناوری اطلاعات به طور پیوسته و به سرعت در دهه ۱۹۹۰ ، به وسیله اطلاعات دیجیتالی با هر محتوایی ( علامت ، صدا ، نور و ...) برای گسترش دادن ، پردازش کردن ، ذخیره سازی و بازیابی اطلاعات به وسیله سیستم هایی که به طور فزاینده آگاه می شوند . سیستم های سریع تر و سیستم های کوچک تر که به هر صورت به سمـت فناوری اطلاعات همگرا می شـوند ( رایانه / پست تصویری / اینترنت / تلفن/ غیره) روبه گسترش نهاد ، در ذیل برای درک بیشتر مفاهیمی ذکر می شود.

● دنیای ماشین

حدود سال ۱۹۰۹ یک آمارشناس در کمپانی تلگراف و تلکس آمریکا (A.T.T) منحنی برای ۱۵ سال آینده طراحی کرد: منحنی ارتباطات تلفنی و منحنی جمعیت آمریکا. و این دو را با هم در نظر گرفت. و طرحهای توسعه تکنولوژی ارتباطات را بررسی و ارایه کرد.

در اوایل دهه ۱۹۳۰ شرکت آی،بی،ام (IBM — International Business Machines) اولین ماشین حساب مدرن را ساخت که برای بانکها طراحی شده بود. اما بانکها از خرید آن امتناع کردند

«سرتوماس واتسون بنیانگذار مؤسسه آی،بی،ام نقل می کند در یک موفقیت غیر مترقبه، کتابخانه عمومی نیویورک تصمیم گرفت یک ماشین بخرد. در آن روزهای آغازین ظهور ابزار مدرن، کتابخانه ها بر خلاف بانکها پول داشتند و آی،بی،ام بیش از یکصد ماشین باد کرده را به کتابخانه ها فروخت.

ـ پانزده سال بعد، این مؤسسه یکباره خصوصیتی را در ماشین بروز داد که می توانست لیست پرداخت تهیه کند. « یونیواک» که پیشرفته ترین ماشین ها را داشت، این افزارها را نپذیرفته بود. اما آی،بی،ام پی برد که این موفقیت غیر منتظره، اما ممکن است و بر اساس آنچه برای ماشین های یونیواک اساسی بود نظیر لیست های پرداخت به طراحی مجدد دست زد و طی پنج سال به رهبری صنعت کامپیوتر دست یافت. موقعیتی که تاکنون نیز حفظ شده است.

ـ The First General Purpose Computer for Commercial Use: Universal Automatic Computer (UNIVAC).

● اطلاعات و ارتباطات

نطق آبراهام لینکلن در سال ۱۸۶۳ در گتیزبرگ Gettysburg (ویرجینیا) که یکی از مهمترین نطق های او بود، صرفاً ۲۰۰۰ شنونده داشت و به گوش همان تعداد رسید و احتمالاً درگزت گیتزبرگ چاپ شد.

صد سال بعد جان اف کندی در سال ۱۹۶۳ ترور شد. ظرف ۲۴ ساعت دو پنجم جمعیت جهان و یا دو میلیارد نفر از این ترور مطلع شدند .

در دهه ۱۹۹۰ در ماجراهایی چون سقوط دیوار برلین ، جنگ های خلیج فارس و بوسنی ما به شاهد تاریخ زنده تبدیل شدیم . تعداد آنهایی که در این ماجراها با کمک ماشین های ارسال ماهواره ای خبر ( SNG ) و پخش مستقیم در صندلی های ردیف اول برای تماشای تاریخ زنده قرار گرفتند، چهار پنجم جمعیت جهان بود ، یعنی چهار میلیارد نفر با پخش مستقیم خبردار شدند.

● نظام اطلاع رسانی علوم و فنون در ژاپن

امر اطلاع رسانی همراه با پیشرفتهای صنعتی و اقتصادی گسترش یافت و مراکز اطلاعات علمی و فنی ژاپن در سال ۱۹۵۷ بعنوان مرکز فعالیت های اطلاعاتی در زمینه علوم و فنون تاسیس شد این مرکز ابتدا کار ذخیره و بازیابی اطلاعات را بر روی کارتهای منگنه شده تجربه کرد و سپس از سال ۱۹۶۹ به بعد از سیستم کامپیوتری با نوارهای مغناطیسی بهره گرفته.

در سال ۱۹۶۹ دولت این کشور تلاشهای مستمری را بمنظور ایجاد شبکه ملی اطلاعات علمی و فنی آغاز نمود و در دهه ۱۹۷۰ درزمینه های انرژی اتمی ، پروانه های ثبت اختراعات و اکتشافات ، داروئی، آهن و فولاد و کشاورزی مراکز علمی اطلاعات تاسیس کرد

در بخش دولتی نخست باید از مراکز اطلاعات علمی و فنی ژاپن (Japan Information Center of Science and Technology JICST) که در سال ۱۹۵۷ تاسیس شد، نام برد. این مرکز که بتدریج بصورت بزرگترین دفتر اطلاع رسانی دولتی در آمد، از سال ۱۹۶۹ با تصویب هیات دولت فعالیت های خود را در جهت ایجاد شبکه ملی اطلاعات علمی و فنی گسترش داد.

در این رابطه می توان از مرکز اطلاعات فنی شرکت فولاد ژاپن (Center for Technical Information of the Japanese Steel Corporation) و مرکز اطلاعات شرکت تجارتی ایتوچو (Itochu) که یکی از بزرگترین انحصارات ژاپن است نام برد. در مرکز مدیریت شرکت ایتوچو واقع در اوزاکا یک سیستم خودکار قوی ذخیره و بازیابی اطلاعات دایر است که از ۵ کامپیوتر نیرومند بهره می گیرد.

این سیستم بوسیله کانالهای ارتباطی که شامل ماهواره نیز می شود با سیستم مشابه در جنرال موتور آمریکا اتصال دارد.

در واحد های پژوهشی شرکتهای بزرگ ( مانند توشیبا ، هیتاچی ، میتسوبیشی ...) فعالیتهای اطلاعاتی به میزان وسیعی صورت می گیرد . دفاتر اطلاعاتی این واحد ها مواد علمی و فنی دریافت شده از مجاری مختلف را آماده سازی نموده و به انتشار و توزیع کاتالوگها کتابهای مرجع ، فهرست ها، نشریاتی از مشخصات فنی تولیدات کارخانه ، در داخل و خارج کشور مبادرت می کنند.

علاقه وافری که در ژاپن به اطلاعات اختراعات و اکتشافات وجود دارد تاسیس مرکز ژاپنی اطلاعات پروانه های نوآوریها (Japanese Center for Patent Information) را در سال ۱۹۷۱ سبب گردید.

این مرکز تاکنون نوآوریهای ثبت شده بیش از ده کشور جهان را زیر پوشش خود قرار داده و چکیده نامه هایی به زبان ژاپنی منتشر می کند که سالیانه بیش از ۱۰۰ هزار چکیده را حاویست. این چکیده ها بوسیله مؤسسات انتفاعی طرف قرار داد و با مساعی هزار چکیده نویس خارج از کادر سازمان تهیه می شود.

از دیگر مراکز ملی اطلاع رسانی، مرکز اطلاعات داروئی ژاپن (Japan Pharmaceutical Information Center) است که به سال ۱۹۷۲ تاسیس گردید و عهده دار گردآوری، آماده سازی و اشاعه اطلاعات داروئی و پزشکی لازم جهت پیشبرد تحقیقات در زمینه تهیه داروهای جدید و تاثیر و مصونیت داروئی است.

● خودکار کردن خدمات اطلاعاتی در انگلستان

از سال ۱۹۶۶ آزمایشهایی به منظور بکار گرفتن کامپیوتر در تنظیم اطلاعات کتابشناسی بریتانیا شروع شده است و کمک های مالی این کار توسط اداره اطلاعات علمی و فنی تامین شده است و در آغاز به کمک آمریکا ولی اخیرا با همکاری چند ملیتی (multinational) انجام می پذیرد.

به عنوان مثال امور کامپیوتری خدمات اطلاعاتی بریتانیا در زمینه شیمی (United Kingdom Chemical Information Services UKCIS) با موافقت خدمات چکیده نویسی در زمینه شیمی آمریکا (Chemical Abstracts Services C.A.S) انجام می گیرد.

خدمات اطلاعاتی در زمینه فیزیک الکتروتکنولوژی کامپیوتر وکنترل (Information Service in Physics, Electrotechnology , Computer and Control INSPEC) به وسیله مؤسسه مهندسان برق انجام می شود و این سازمان مسئول تولید نوارهای مغناطیسی از مجلات چکیده تهیه و انتشار مجلات آگاهی رسانی و خدمات اشاعه اطلاعات گزیده است.

تاکنون ۲۰ مجله چکیده به وسیله دفتر کشاورزی کشورهای مشترک المنافع (C. A. B) به کمک کامپیوتر منتشر شده است. همچنین امکانات استفاده از سیستم ذخیره و بازیابی مدارک پزشکی (مدلارز) که به کمک کامپیوتر انجام می گیرد در بریتانیا نیز مورد بررسی قرار گرفته است.

در سال ۱۹۷۲ کمیته ای در کتابخانه بریتانیا تشکیل گردید تا در باره امکان عملی خودکار کردن فرآیند داده های کتابخانه های ملی (National Libraries Automatic Data Processing Feasibility Study) مطالعه و بررسی کند.

با استفاده از کامپیوتر کتابشناسی ملی بریتانیا تحت عنوان پروژه فهرست نویسی قابل خواندن با ماشین (مارک) (Machine Readable Catalog MARC )تهیه می گردد و از این طریق آمار و مشخصات کامل کتابشناسی کتابهای جاری بریتانیا بطور مجزا بر روی نوارهای مغناطیسی تهیه می شود (مارک۲ MARC II) و این استفاده جنبی از کامپیوتر به هنگام تهیه کتابشناسی ملی بریتانیا است.

بدلیل اینکه مشخصات کتابهای کتابخانه کنگره آمریکا از سال ۱۹۶۹ به شکل (مارک) موجود است با همکاری این کتابخانه و بخش کتابشناسی ملی بریتانیا پروژه کتابهای به زبان انگلیسی (Books in English) به کمک کامپیوتر انجام شده است.

استفاده از شماره استاندارد کتاب (Standard Book Number (S.B.N)) می تواند در ماشینی کردن این خدمت نقش مهم و مؤثری داشته باشد.

تحقیق در کاربرد کامپیوتر در زمینه دکومانتاسیون (ارائه اسناد یا مدارک ـ اثبات با مدارک ـ مستند کردن) یکی از کارهای مهم و اساسی اداره اطلاعات علمی و فنی و دپارتمان تحقیق انجمن کتابخانه های تخصصی و دفاتر اطلاعاتی (Aslib Research Department) است. این اداره مسئول کار هماهنگی اطلاع رسانی به منظور استفاده از راههای جدید دسترسی به اطلاعات علمی و فنی نیز میباشد .

طبق گزارش یونسکو در سال ۱۹۷۴ پروژه های ماشینی کردن اطلاعات علمی و فنی (Scientific & Technical Information STI) در بریتانیا ظرف ۵ سال در سه گروه به این شرح به اجرا در آمده است:

ـ پروژه هایی که تحت کنترل یا هماهنگی دپارتمان تحقیق و توسعه کتابخانه بریتانیا (British Library Research & Development Department BLR&DD) قرار دارند.

ـ طرحهایی که اساسا از خدمات تجارتی و صنایع بهره می گیرند.

ـ آنهایی که به دپارتمانهای دولتی مربوط می شوند.

در یکی از پروژه های دپارتمان تحقیق و توسعه کتابخانه بریتانیا در حال حاضر هفت مرکز شرکت دارد. اسامی این مراکز به شرح زیر است:

در این پروژه پایگاههای داده های مورد نیاز به اختصار به شرح زیر است:

ـ مد وزا (MEDUSA) که شامل۵۰.۰۰۰ عنوان از مد لارز است و از واژگان ساخته و کنترل شده کتابخانه پزشکی امریکا (Medical Subject Headings MESH) استفاده می کند .

ـ مد لاین (MEDLINE) که بالغ بر ۵۰۰.۰۰۰ عنوان کتاب (به سال ۱۹۷۴) است و با استفاده از واژگان کتابخانه پزشکی امریکا می توان به طریق پیوسته یا نا پیوسته به اطلاعات آن دسترسی یافت و اداره پست بریتانیا خطوط تلفنی آن را به ترمینال هایی که در کالج دانشگاه لندن (University College London) قرار دارد وصل کرده است .

● خودکار کردن شیوه های کار اطلاعات اتحاد جماهیر شوروی سابق

یکی از برنامه های مهمی که در اتحاد جماهیر شوروی سابق انجام شده است ایجاد نظام خودکار یکپارچه اطلاعات علمی و فنی است که اساس آن کامپیوتری کردن شیوه های تجسس، آماده سازی، ذخیره و برون دهی اطلاعات و انتقال مواد اطلاعاتی به نقاط دور است.

● خود کار کردن شیوه های خدمات اطلاعاتی در هند

از سال ۱۹۷۶ برنامه تجربی خدمات کامپیوتری پخش اطلاعات گزیده در هند با حمایت یونسکو شروع شد. از آن به بعد طرح مربوط به پخش اطلاعات گزیده که با استفاده از سیستم آی، بی،ام کار می کند در انستیتوی تکنولوژی هند در شهر مدرس فعالیت می کند. خدمات مزبور در مقایسه با خدماتی نظیر سیستم پیوسته بازیابی اطلاعات کتابشناسی منابع (On – Line Retrieval of Bibliographic Information Time Shared (System Development Corp., U.S.A) (ORBIT)) بسیار ارزان و شاید تقریبا مجانی بدست دانشمندان هند می رسد. مشابه چنین خدماتی در مرکز دکومانتاسیون علمی و ملی هند نیز تهیه و ارائه می گردد

● خودکار کردن خدمات اطلاعات در لهستان

در حوزه خودکار کردن ذخیره و بازیابی اطلاعات نتایج مهمی در لهستان بدست آمده است. در بین سیستم های بازیابی که مورد بهره برداری قرار گرفته است می توان سیستم های زیر را ذکر کرد:

ـ سیستم جستجوی پروانه های ثبت نوآوریها در امور ساختمانی

ـ سیستم بازیابی گزارش سفرهای رسمی خارجی

ـ سیستم بازیابی در مورد صنایع سنگین و ماشین آلات

ـ سیستم بازیابی اطلاعات کتابشناسی در زمینه صنایع کشتی سازی

● ماشینی کردن خدمات اطلاع رسانی در فرانسه

ماشینی کردن خدمات اطلاع رسانی و دکومانتاسیون در فرانسه بسیار پیشرفته است یکی از سازمانهای بنام در این زمینه انجمن ملی پژوهشهای فنی (Association Nationale de la Recherche Technique ANRT) است.

● همکاریهای بین المللی و اتحاد جماهیر شوروی سابق

همکاری چند جانبه این کشور منجر به ایجاد مرکز بین المللی اطلاعات علمی و فنی (International Centre for Scientific and Technical Information MTSNTI) براساس قرارداد ۲۷ فوریه ۱۹۶۹ گردید که بوسیله دولتهای بلغارستان، چک و اسلواکی، جمهوری دمکراتیک آلمان، مجارستان ، مغولستان، لهستان ، رومانی و روسیه به تصویب رسید.

وظایف عمده مرکز بین المللی اطلاعات علمی و فنی :

تهیه دستورالعمل هایی در باره روشهای کار اطلاعاتی

پیشنهاداتی در مورد تجهیزات لازم برای تشکیل نظام بین المللی (International System for Scientific and Technical Information ISSTI)

ارائه خدمات اطلاعاتی به کشورهای عضو

تحقیق در مسائل کاربردی و نظری اطلاعات

کمک در زمینه سازمان دهی، روش مندی و غیره به سازمانهایی که در کشورهای عضو به کار آموزش و ارتقاء سطح دانش کارکنان اطلاعاتی مشغولند.

هند در دو برنامه بین المللی خدمات اطلاعاتی مشارکت دارد. این برنامه ها عبارتند از:

ـ برنامه بین المللی سیستم اطلاعاتی انرژی (International Nuclear Information System – INIS)

ـ سیستم اطلاعاتی کشاورزی (Agricultural Information System AGRIS)

از سال ۱۹۷۶ تاکنون نیز اطلاعات ذخیره شده در برنامه بین الملل سیستم اطلاعاتی کشاورزی ارسال می گردد. مؤسسه ای که با برنامه مزبور مرتبا در ارتباط است شورای عالی تحقیقات کشاورزی هند (Indian Council of Agricultural Research ICAR) می باشد. این موسسه اطلاعات دریافت شده در نوارهای مغناطیسی را ماهانه بین ۳۵ انستیتوی کشاورزی در هند توزیع می کند.

در انستیتوی تحقیقاتی آمار کشاورزی هند (Indian Agricultural Statistics Research Institute IASRI) توسط کامپیوتر داده های مربوط به برنامه سیستم اطلاعاتی کشاورزی تهیه می گردد .

اخیرا درانستیتوی مزبور برنامه بازیابی اطلاعات از طریق داده های مربوط به سیستم اطلاعاتی کشاورزی توسعه یافته است .

همچنین با کمک یونسکو از سال ۱۹۷۶ با داده های اطلاعاتی رم در بمبئی بطورآزمایش تماس دائم بر قرار شده و در نظر است در آینده به کمک مالی یونسکو ، هند از طریق سیستم روی خط یا پیوسته با داده های اطلاعاتی اروپا ، آمریکا و استرالیا مرتبط گردد .

● مروری بر مهمترین وقایع تکامل اینترنت :

ـ ۱۹۶۷ : راه اندازی شبکه آرپانت (Arpanet) آغاز شد.

ـ ۱۹۷۰ : شرکت ATT اولین ارتباط کامپیوتری را میان دانشگاه کالیفرنیا در لس آنجلس و کمپانی BBN برقرار کرد.

ـ ۱۹۷۱ :«ری تامیلسون» از شرکت BBN یک برنامه E Mail اختراع کرد.

ـ ۱۹۷۳ : «باب کان» یک برنامه تحقیقاتی اینترنتی را آغاز کرد.

ـ ۱۹۷۶ : اولین E Mail سلطنتی ارسال شد. الیزابت دوم ملکه انگلستان با استفاده از سیگنال و رادارهای سلطنتی در مالورن یک E Mail ارسال کرد.

ـ ۱۹۷۹ : یکی از کاربران آرپانت آیکون های احساسی را ابداع کرد . وی اظهار داشت که می توان برخی از تصاویر را به متن E Mail اضافه کرد.

ـ ۱۹۸۴ : ویلیام گینس زمان مصرف Neuromancer را نوشت و برای اولین بار کلمه فضای مجازی را خلق کرد. در این سال کانادا تلاش گسترده و موفقی را برای ایجاد شبکه های بین دانشگاهی این کشور آغاز کرد.

ـ ۱۹۸۵ : SYMBOLICS . coM نخستین ثبت کننده Domain Name شد. برخی از اولین سایتهای ثبت شده در اینترنت عبارتند از : THINK MIT . EDD . CoM

ـ ۱۹۸۶: پنج مرکز فوق محاسباتی راه اندازی شد. این مراکز تأثیرات بزرگی را در ارتباطات اینترنتی ایجاد کردند.

ـ ۱۹۹۱ : اینترنتی که ما می شناسیم متولد شد.

ـ ۱۹۹۲ : اصطلاح گشت و گذار در اینترنت خلق شد.

ـ ۱۹۹۳ : کاخ سفید امریکا On Line شد و بیل کلینتون یک E Mail را به نام خود ثبت کرد. در این سال توجه تاجران به اینترنت جلب شد.

ـ ۱۹۹۴ : اولین «اسپم» ساخته شد. همچنین اولین سایتهای سفارشی On Line و آگهی های جدید اینترنتی طراحی شدند.

ـ ۱۹۹۵ : تعدادی از کمپانی های اینترنتی تبدیل به سهامی عام شده و وارد بازار بورس شدند. همچنین ارتباطات خانگی با اینترنت نیز برقرار گردید.

ـ ۱۹۹۶ : امریکا قانون CDA را وضع کرد به موجب این قانون از ارسال بی رویه اطلاعات ناشایست روی شبکه جلوگیری شد.

ـ ۱۹۹۸ : دو میلیون سایت به ثبت رسید.

ـ ۱۹۹۹ : استفاده از اینترنت اوج گرفت.

ـ ۲۰۰۰ : نامه عشق ویروس سال شد.

ـ ۲۰۰۱ : فروارد E –Mail ها در استرالیا غیر قانونی اعلام شد. اروپا به جرایم مجازی پرداخت و طالبان در افغانستان دسترسی به اینترنت را قطع کرد.

ـ ۲۰۰۲ : اینترنت به جزء لاینفک زندگی مردم تبدیل شد.

● تاریخچه فناوری اطلاعات و ارتباطات در ایران

نخستین گام ها برای استقرار نظام اطلاع رسانی در ایران با تأسیس مؤسسه تحقیقات و برنامه ریزی علمی و آموزشی، و مراکز مدارک علمی و خدمات کتابداری وابسته به این مؤسسه برداشته شد.

در سال ۱۹۶۶ با مشارکت اعضای شورای بین المللی مجامع علمی (ICSU) فعالیت های بین المللی از سوی یونسکو با استقرار طرح ایجاد شبکه جهانی مبادله اطلاعات علمی (یونی سیست Unisist) مورد بررسی قرار گرفت.

بعدها با شرکت کارشناسان سازمان های بین المللی اطلاعات علمی مانند فدراسیون بین المللی اطلاع رسانی (Federation International de Documentation FID) مباحث مطروحه در طرح یونی سیست مورد نقادی و موشکافی قرار گرفت و نتایج این مباحث به صورت نشریه ای چاپ و منتشر شد.

از ۴ تا ۱۹ اکتبر ۱۹۷۱ از سوی یونسکو پس از مطالعات فراوان همایش یونی سیست در پاریس با شرکت ۸۳ نماینده از کشورهای جهان تشکیل شد.

در این همایش هیئت نمایندگی ایران از سوی مؤسسه تحقیقات و برنامه ریزی علمی و آموزشی شرکت کرد.

نخستین سند، گزارش دست نویسی از دکتر حسین دانشی و همکاران وی بود که در سال ۱۳۵۱ برای تعیین وضعیت همایش یونی سیست تدارک شده بود.

به دنبال این گزارش مقاله ای نسبتا مفصل زیر عنوان «شبکه جهانی مبادله اطلاعات علمی» در نشریه فنی مرکز مدارک علمی به چاپ رسید که در آن در باره وضع کشورهای در حال توسعه اظهار نظر شده بود:

پس از شرکت هیئت نمایندگی ایران در همایش یونسکو (۱۹۷۱)، مرکز مدارک علمی وابسته به مؤسسه تحقیقاتی و برنامه ریزی علمی و آموزشی، بررسی هایی را در زمینه امکانات اتخاذ سیاستی هماهنگ در مورد گردآوری و اشاعه اطلاعات علمی و فنی آغاز کرد .

قرار شد مرکز مدارک علمی، گزارشی در این مورد تهیه کند. این گزارش در جلسه صاحب نظران مورد بررسی قرار گرفت و پس از انجام اصلاحات، به صورت نهایی چاپ و منتشر شد. در این گزارش دو نکته اساسی به چشم می خورد:

تعیین یکی از مراکز به عنوان واحد هماهنگ کننده فعالیت های مراکز مدارک ایرانی و رابط این مراکز با مجامع و شبکه های بین المللی اطلاع رسانی و نظارت بر اشاعه درست اطلاعات و برقراری ارتباط کامل علمی و اطلاعاتی میان واحدهای نیازمند دولتی و دانشگاهی.

پیگیری سیاست استقرار نظام واحد بازیابی اطلاعات در مراکز مدارک دولتی و استفاده از امکانات و تسهیلات خدمات ماشینی مملکت در جهت سازمان دادن به بازیابی و اشاعه اطلاعات و برقراری رابطه و استفاده از شبکه ها و بانک های اطلاعاتی از طریق نظام های پیوسته.

ـ در مجموع فعالیت هایی را که در جهت استقرار نظام اطلاع رسانی و شبکه های مربوط انجام گرفته،می توان چنین جمع بندی کرد:

ـ مرکز مدارک علمی از سال ۱۳۵۰ با ایجاد شورای هماهنگی مراکز اسناد فعالیت خود را آغاز کرد ؛

ـ هدف مراکز مدارک علمی از ایجاد شورای هماهنگی مراکز اسناد ، همکاری و تقویت زیر بنای ملی اطلاعات علمی بود؛

ـ با تشکیل شورای هماهنگی مراکز اسناد و تشکیل شورای مربوط به یونی سیست توسط کمیسیون ملی یونسکو در ایران در سال ۱۳۵۲، کوشش ها معطوف به اجرای توصیه های یونی سیست شد؛

ـ در شهریور ۱۳۵۵ پیشنهادهایی در زمینه « سیاست اطلاعات علمی در کشور» ارائه شد؛

ـ در اردیبهشت ۱۳۵۶ با همکاری یونسکو و سازمان برنامه امکان برگزاری « سمینار سیاست اطلاعات علمی فنی در کشور» فراهم آمد . این سمینار امکان تهیه و تدارک « پیش نویس اساسنامه کمیته ملی یونی سیست را ( در خرداد ماه ۱۳۵۶ ) فراهم آورد .

ـ قبل از سال ۱۳۵۷ ، دفتر انفورماتیک در سازمان برنامه و بودجه با عنوان یک اداره کل فعالیت های ماشینی پردازش داده ها را اداره می کرد .

ـ از سال ۱۳۵۷ به علت شرایط سیاسی کشور پیگیری مسائل مربوط به نظام ملی اطلاع رسانی تقریبا متوقف گردید ولی استفاده وسیع از کامپیوتر و تجهیزات وابسته به آن که از سال ها قبل آغاز شده بود ، رو به گسترش نهاد . استفاده وسیع از کامپیوتر در سازمان های دولتی و پردازش ماشینی اطلاعات و داده ها ، نیاز به واحد یا سازمانی داشت که بر مجموعه فعالیت های ماشینی و کامپیوتری داده ها و اطلاعات نظارت داشته باشد .

ـ در سال ۱۳۵۹ پس از تصویب قانون تشکیل شورای عالی انفورماتیک کشور از سوی شورای انقلاب ، وظایف هدایت و راهنمایی نظام کلی انفورماتیک کشور به عهده این شورای عالی گذاشته شد و از طریق دبیر خانه شورای عالی انفورماتیک در سازمان برنامه و بودجه به این سازمان متصل گردید .

بخش اجرایی امور انفورماتیکی کشور را معاونت انفورماتیک سازمان برنامه و بودجه به عهده گرفت که فعالیت آن مجموعه ای از امور اجرایی ، نظارتی و ارشادی بود .

ـ تا سال ۱۳۶۰ مسئله شبکه ملی اطلاعات و نظام ملی اطلاع رسانی مسکوت ماند، ولی نیاز به ساماندهی وضعیت اطلاع رسانی در همه زمینه ها، سازمان ها و مؤسسات دولتی را به فکر انداخت ، و یک سلسله فعالیت های پراکنده جریان یافت ، و مطالعاتی نیز صورت گرفت. در میان مجموعه بررسی های انجام شده، مطالعات مرکز اسناد و مدارک علمی شاخص است. نخستین طرح از سوی مرکز اسناد و مدارک علمی مطرح شد و حتی مطالعات آن پی گیری شد و نتایج آن نیز انتشار یافت. این نتایج با عنوان «طرح پیشنهادی شبکه اطلاع رسانی علمی و فنی کشور» منتشر شد که در نهایت به مرحله اجرا نرسید و در سطح پیشنهاد باقی ماند.

● توسعه و کاربردی فناوری ارتباطات و اطلاعات ایران ( تکفا )

▪ فن

فن کلمه ای است عربی ( به فتح فا و تشدید نون ) به معنی حال و گونه. این کلمه در فارسی به معنی صنعت و هنر هم بکار رفته است. و فنون و افنان جمع آن است. کلمه افانین برای جمع این واژه بکار رفته است. عرب به صاحب فن و هنرمند، فنّان ( به فتح فا و تشدید نون ) می گوید و هر گاه کاری یا هنری را بطرز گوناگون انجام دهند آن را تفنن ( به فتح تا و فا و ضم نون مشدد ) گویند.

فن به انگلیسی با واژه تکنی (Technic & Technique) به معنی " فنی"، هنر، کار فنی مترادف است. معانی اصطلاحات و قواعد فنی ، اطلاعات فنی، رموز فنی، مهارت و استادی نیز ذیل این موارد آمده است. به همین لحاظ به اهل فن و شخصی که مطلع بفنون صنعت باشد تکنسین (Technician) گفته می شود.

امروزه کلمه تکنولوژی (Technology) که در زبان و ادبیات انگلیسی اسم شناخته می شود در زبان گویشی مردم ما به وفور شنیده می شود که با توجه به پاس داشتن زبان فارسی آن را با واژه فناوری جایگزینی کرده اند. ( ۴ و ۲ )

▪ فناوری:

به معنای فنون آشنایی با اصول فنی فن شناسی ، اصطلاحات فنی و کارشناسی فنی است که معادل تکنولوژی به زبان انگلیسی بکار رفته است. ( ۲ )

▪ ارتباطات:

ارتباط کلمه ای است عربی با ریشه رَبَطَ و از باب افتعال که معادل فارسی آن پیوستن چیزی به چیزی است. بستگی و پیوستگی هم معنی شده است . ( ۲ )

ارتباطات جمع ارتباط است که با " ات" جمع بسته شده و پیوستگی ها را القاء می نماید. ارتباط در زبان انگلیسی با لغات Connection و Relation وCommunication بیان شده است. ( ۳ ) Communication که از Commune سرچشمه می گیرد ارتباط را بگونه ای معرفی می کند که ریشه اشتراک داشته باشد و این نظریه کمونارد (Communard) طرفدار سیستم اشتراکی و کسی که مؤسس کمون (Commune) فرانسه است نشئت گرفته . همچنانکه کمونیسم (Communism) مرام اشتراکی را القاء می نماید.(۲)

Communication در لغت به معنی ارتباط، وسایل ارتباطی، مبادله، سرایت و وسیله نقل و انتقال معنی شده است.

▪ اطلاعات:

اطلاع کلمه ای است عربی (بکسر همزه و طای مشدد) و به معنی واقف گردیدن و آگاه شدن است .( ۲ ) اطلاعات به معنی واقف کننده ها و آگاهی دهنده ها بکار رفته است.

اطلاع در انگلیسی با واژه Information و notice معنی شده است Knowledge . نیز اطلاع به شکلی که معنی آگاهی داشتن را القاء کند آمده است واطلاعات که مساوی با اطلاع ذکر شده است به Knowledge و Intelligence News معنی شده است.( ۳ )

آریانپور نیز Information را به معنی اطلاع و اطلاعات دانسته است. کما آنکه Inform را آگاهی دادن و القاء کردن و اطلاع دادن معنا نموده است و Informer را اطلاع دهنده و مخبر دانسته است. ( ۴ )

ـ تعریف اطلاعات از دیدگاه اصطلاحی:

به داده های پردازش شده که برای استفاده کننده دارای مفهوم باشد اطلاعات گفته می شود(۱۶)

▪ فناوری ارتباطات و اطلاعات

فناوری ارتباطات و اطلاعات (Information & Communication Technology ICT) تکنولوژی یا فنونی است که توسط آن فنون ، عناصر اطلاعات یا داده های خام (Data ) که دارای معانی و مفهوم قابل درک نیستند در فرآیند تجزیه و تحلیل قرار گرفته و پس از آنکه دارای معانی قابل درک شده و به اطلاعات تبدیل شدند امکان انتقال آنها توسط سیستم های الکترونیک به مبادی مصرف را بوجود خواهد آورد.

اگرچه فناوری اطلاعات و ارتباطات پدیده ای است نو و شکل الکترونیک دیجیتالی آن در جهان سابقه چندانی ندارد، لاکن اصل فناوری اطلاعات (Information Technology) با خلقت جهان هستی هم تاریخ است.

از روزگاری که تمدن بشری شکل گرفت انسان عناصر اطلاعاتی را مطالعه و تجربه کرد و پس از آنکه این عناصر نسل به نسل به آینده منتقل شد پروسه تجزیه و تحلیل آن در فرهنگ های گوناگون بوقوع پیوست و به اطلاعات تبدیل شد که زمینه ساز علم بشریت بود، اطلاعات حاصله در قرون و اعصار در بوته تجربه و بهینه سازی چنان متکامل شد که امروزه با پیشرفته ترین اطلاعات زوایا و سیطره جهان هستی رو به روشن شدن است.

خدای منان و رب العالمین که اولین تربیت کننده بشر است فن و تکنولوژی ارتباطات واطلاعات را با دو مقوله وحی و بیان در خدمت تعلیم و تربیت انسانها قرار داد.

آنجا که وحی به کار گرفته شد و همه چیز برای پیام آوران و بالاخص نبی مکرم اسلام حضرت ختمی مرتبت ارسال شد فن ارتباط حاصل آمد و آنجا که از کوچکترین واحد تکلم و عناصراطلاعاتی یعنی حروف کمک گرفته شد و منظورها بیان گردید فن اطلاعات پدیدار شد که خود در کتاب وحی فرمود: " الم" " الر" و " کهیعص" (الم ذلک الکتاب لا ریب فیه هدی للمتقین) .

مارشال مک لوهان یک آینده نگر است و معتقد است الگوهای تفکر آخرین نسل بشر با الگوهای نسلهای قبلی به نحو بارزی متفاوت است زیرا نحوه عرضه اطلاعات در هر دوران تفاوت دارد.(۱)

▪ فرآیند تولید اطلاعات :

همانطور که در تعریف اطلاعات بیان شد اطلاعات داده های پردازش شده ای هستند که برای استفاده کننده دارای مفهوم است و یا به عبارتی اطلاعات عبارت است از مجموعه علوم ، اخبار و مشاهدات و الهامات انسان که دریافت آن در او تغییرات کمی و کیفی علمی و رفتاری متعالی ایجاد می کند. طبق این تعریف ، اطلاعات لزوماً خبر و تولیدات علمی بشر نیست حتی عالم فیزیک و طبیعتی که در آن زندگی می کنیم منبع اطلاعاتی و عامل مؤثر دررشد فکری بشراست.

بنابراین فرآیندی که داده ها را مورد پردازش قرار می دهد و از عناصر غیر قابل درک مفاهیم قابل درک بوجود می آورد فرآیند تولید اطلاعات گفته می شود.

▪ داده ها

عناصر اطلاعات پردازش نشده و خام را داده های اطلاعاتی گویند. ( نتایج حاصل از اندازه گیری و یا بررسی نمونه )

فرهنگستان لغت داده ها را به جای دیتا در زبان انگلیسی گذاشته است و در فرهنگ لغت به مفروضات، حقایق و دانسته ها معنی شده است.

متخصصین کامپیوتر ، داده ها را مجتمعی از بیت ( کوچکترین واحد حافظه کامپیوتر که ازهشت کاراکتر درست شده است) و بایت ( هشت بیت و کوچکترین واحد حافظه کامپیوتر که قابل آدرس دهی است ) می دانند

▪ پردازش داده ها:

بر اساس نظر متخصصین اگر چند بایت را کنار هم قرار بدهیم یک داده بوجود می آید. اگر داده ها در پروسه پردازش قرار بگیرند به اطلاعات تبدیل می شود.

به بیان دیگر، داده یک حقیقت خام، یک نشان گسسته و رویدادی بی مفهوم است که با افزودن پنج ویژگی، زمینه (context)، طبقه بندی (categorization) ، محاسبه (calculation)، اصلاح (correction) و جمع شدگی(خلاصه کردن) (condensation) به اطلاعات تبدیل می شود.

▪ تکنولوژی اطلاعات

تکنولوژی مربوط به سخت افزار و نرم افزار کامپیوتر برای پردازش ، ذخیره سازی و انتقال اطلاعات است.

تکنولوژی اطلاعات یا علم و مهارت همه جنبه های محاسبات و ذخیره سازی اطلاعات، مبحث جدیدی است که به سرعت رشد کرده و تغییرات بنیادی در دنیای کنونی ایجاد

می کند ، این تغییرات ناشی از انجام روش های تجاری جدید ، ایجاد تنوعات و سرگرمی های جدید و به وجود آوردن هنرهای جدید می باشد.

تکنولوژی اطلاعات شامل موضوعاتی است که به علم و تکنولوژی کامپیوتر ، طراحی ، توسعه ، نصب و پیاده سازی سیستم ها و نرم افزارهای اطلاعاتی مربوط می شود.

▪ اتوماسیون اداری

اتوماسیون اداری روشی برای حذف کاغذ از مکاتبات اداری و کاهش زمان در مراودات و ارتباطات است. به عنوان نمونه برنامه اتوماسیون جامع دبیرخانه و بایگانی که تحت ویندوز (MICROSOFT WINDOWS NT/۲۰۰۰/۹۸) انجام شده است می توان به کمی حجم وسرعت بالا، قابلیت طراحی گزارشهای متنوع و شرایط جستجو به هر نحو ممکن، امنیت و حفاظت بالای اطلاعات اشاره نمود. این سیستم توانایی مدیریت چند دبیرخانه را در کنار دبیرخانه اصلی به کاربران می دهد.

● تعداد کاربران اینترنت ایران از مرز ۱۱ میلیون گذشت

هفته نامه بزرگراه فناوری ، بر اساس جدیدترین آمار، وضعیت شبکه دیتای کشور که از سوی شرکت فناوری اطلاعات (دیتای سابق) منتشر شد، تعداد کاربران اینترنت در داخل کشور تا پایان فروردین ماه سال جاری به ۱۱ میلیون ۲۶۰ هزار نفر رسید.

● فناوری اطلاعات ، راهبردی

فناوری اطلاعات فرصت های تازه ای برای کسب برتری در رقابت ، بهبود تولید و کارآیی ، امکان ایجاد روش های نوین مدیریت و سازماندهی و نیز توسعه تجارت های جدید ایجاد خواهد کرد. ترکیب تجارت و راهکارهای فناوری اطلاعات ، به بهبود عملکرد درونی و بیرونی سازمان منجر می شود و موقعیت آن را در افزایش رقابت های داخلی و خارجی تقویت می کند بیشتر شرکت های نفتی کشورهای صنعتی و توسعه یافته ، به بررسی فناوری اطلاعات برای بهبود وضعیت درونی سازمانی تولیدات خود پرداخته اند . علیرغم استفاده بسیاری از شرکت ها و پروژه های مختلف از فناوری اطلاعات برای بهبود عملکرد درون سازمانی ، بخش نفت در استفاده راهبردی از فناوری اطلاعات برای بهبود وضعیت رقابت خارجی با مشکلات زیادی مواجه است. شرکت های معدودی در جستجوی راه های استفاده از فناوری اطلاعات برای ارایه خدمات جدید یا بهبود خدمات خود هستند . تعداد این شرکت ها در مقایسه با شرکت هایی که راه های نوین بهبود مدیریت فعالیتهای خود را با استفاده از منابع اقتصادی حاصل از گسترش به کارگیری فناوری اطلاعات بررسی می کنند بسیار اندک است.

● فناوری اطلاعات ، دراقتصادی کنونی

فناوری اطلاعات ، ضرورتی محسوس در شرایط اقتصادی کنونی شرایط جدید اقتصادی در بخش نفت که در سطوح مختلف سازمانی ملی و بین المللی ظاهر شده است ، به گونه ای است که تجدید نظر در کاربرد راهبردی فناوری اطلاعات را ضروری می سازد . از نقطه نظر سازمانی ، انتقادهای بسیاری در زمینه فعالیت صنعت نفت و نیز راه حل هایی برای بهبود آن عنوان شده است که می تواند تغییرات بنیادی در ساختار این صنعت ایجاد کند . احتمال انجام این تحولات از سوی بسیاری از کارشناسان قابل پیش بینی است . فناوری اطلاعات ، به عنوان یک ابزار راهبردی ، کمک مؤثری است برای سازمان ها که بتوانند چنین تحولاتی را تحت کنترل خود درآورند.

در سطح ملی صنایع نفتی کشورهای مختلف پیوسته درحال گذار از مراحل مختلف توسعه هستند که این امر نشان دهنده بازتاب اقتصادی آنها است . در سطح جهانی نیز ، با بین المللی شدن صنعت نفت ، شرایط اقتصادی دستخوش تحولات زیربنایی شده است و از این رو ،استفاده از فناوری اطلاعات امری اجتناب ناپذیر است . شرایط اقتصادی صنعت نفت در بعد بین المللی شدیداً در حال تحول است و همین امر ، وضعیت مناسبی برای استفاده بالقوه از فناوری اطلاعات فراهم می کند . وقوع تحولات زیادی ، که می توان آنها را با فناوری اطلاعات از پیش طراحی نمود ، قابل پیش بینی است . در فرصت های تجاری و بازارهای تازه ای که از این طریق ایجاد خواهد شد ، فناوری می تواند نقش مهمی در تضمین موفقیت ایفا کند . بر این اساس به نظر می رسد که صنعت نفت آماده ورود به عصر استفاده از فناوری اطلاعات است.

▪ فناوری اطلاعات نیازی در اجرای فعالیتهای مدیریتی

نفوذ فناوری اطلاعات به ساختار و سطوح یک سازمان حاکی از ورود اجتناب ناپذیر سازمان به عصر فناوری اطلاعات است . در ابتدای این عصر ، استفاده از پردازش داده ها تنها به بخش های داده پردازی و فقط به انجام عملیات بسیار خاص با اعداد محدود می شود . سازمان هایی که از فناوری اطلاعات به صورت کامل تر استفاده می کنند گستره بسیار وسیعی از فناوری های سخت افزاری و نرم افزاری را توسط افراد و گروه های مختلف و برای وظایف و فعالیتهای متنوع به کار می گیرند . فناوری اطلاعات در شرکت های نفتی ، توسط متخصصان و فقط در بعضی زمینه ها استفاده می شود. کاربرد این سیستم محدود به عملیات حسابداری و یا عملیاتی بسیار تخصصی و فنی در چارچوب قرار داد و قوانین درون سازمانی است . نتیجه اینکه در این خصوص بخش نفت هنوز فاصله زیادی تا ورود به عصر فناوری اطلاعات دارد و برای سطوح گوناگون مدیریت و نیز در عملیاتی که از آن استفاده می کنند، باید تحولی اساسی صورت گیرد . به این ترتیب بخش نفت باید ابعاد ساختار سازمانی ، سیاست های استخدامی و فعالیت های آموزشی خود را با در نظر گرفتن نیازهای آینده در عصر فناوری اطلاعات مجدداً بررسی کند .

▪ فناوری اطلاعات ، در سیستم های اطلاعات مدیریت

فناوری اطلاعات از گستره وسیعی از فنون و فرآیندهای موجود استفاده می کند . بخش نفت نیز برای ورود به عصر فناوری اطلاعات ، باید از این فنون و فرآیندها به صورت گسترده ای استفاده نماید . در زمینه فن آوری های نرم افزاری می توان به فرآیند سیستم های گسترده بانک های اطلاعاتی و سیستم های پشتیبان تصمیم گیری و در زمینه فناوری های سخت افزار ی می توان به سیستم های کنفرانس از راه دور و سیستم های اطلاعاتی مدیریت اجرایی اشاره کرد . پروژه های مطالعاتی بسیاری برای توسعه سیستم های هوشمند و دیگر سیستم های اطلاعاتی برای بخش نفت مطرح شده است ولی هنوز هیچ یک برای فعالیت در این بخش به نقطه مورد نظر نرسیده اند. علت این امر انعطاف ناپذیری بخش نفت و نیز فقدان دوراندیشی کافی برای قبول و تطابق با فن آوری های نوین است. از این رو ، تحول در نحوه نگرش بخش نفت به این مقوله ضروری است.

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: